وسواس
کلمه ی وسواس از آن دست کلماتی است که خیلی پرکاربرد است و خیلی از افراد از آن استفاده میکنند . مثلا اگر کسی تمیز باشد ، میگویند وسواسی است ، یکی دقت در کار داشته باشد ، میگویند وسواسی است ، اگر مقررات را رعایت کند ، میگویند وسواسی است . اما آیا واقعا به هر رفتاری میتوان گفت وسواس ؟ به راستی وسواس چیست و ما به چه رفتارهایی رفتاررا میگوئیم رفتار وسواسی ؟ علائم آن چیست ؟ و چه نشانه هایی دارد ؟ آیا درمان هم دارد ؟ ما قصد داریم در این مقاله به سوالات فوق به زبانی ساده پاسخ بدهیم . شما اگر تمایل دارید در این زمینه بیشتر اطلاعات بدست بیاورید با ما همراه باشید.
وسواس چیست؟
مسلما قبل از هر اقدامی باید بدانیم که وسواس چیست و چه نشانه هایی دارد ، دلایل آن چیست ، انواع آن چیست و … اختلال وسواس فکری – عملی یکی از ناتوان کننده ترین اختلال های اضطرابی است که با افکار تکرار شونده ، تکانه ، تصاویر اضطراب زا ، فعالیتهای رفتاری یا ذهنی که فرد وسواسی احساس میکند که باید با آداب و شرایط خاصی انجام شود تا اضطراب فرد پایین بیاید و ارامش نسبی پیدا کند در اختلال وسواسی فرد آگاهی دارد که افکار یا رفتارهایی که انجام میدهد غیر منطقی ست اما برای رهایی از اضطراب و ناراحتی آنرا انجام دهد هر چند که خودش هم از انجام آن راضی نباشد . اختلال وسواس در هر سنی ممکن است رخ دهد . و هم در زنان وجود دارد و هم در مردان ( که البته در زنان شایع تر است) هر رفتاری که تکراری باشد وسواسی نیست ، زمانی وسواسی است که زندگی فرد را مختل کند و هر کاری انجام میدهد که از شر وسواس خلاص شود باز بیشتر در دام وسواس خواهد افتاد . تصور کنید که افکار وسواسی یک گلوله برفی کوچک است که ما از آن احساس خوبی نداریم ، بعد برای اینکه احساس بهتری پیدا کنیم مثلا افکار خاصی را در ذهنمان پرورش میدهیم یا رفتار خاصی میکنیم تا حس بهتری پیدا کنیم . بعد مدتی بعد دوباره آن افکار به سراغ ما میاید و ما یادمان میاید که دفعه ی قبل که اینطوری شده بودم فلان کار را کردم ، پس دوباره برای اینکه باز از شر اضطراب و اون افکار خلاص شوم ، دوباره همان کار قبل را انجام میدهم و اینبار بیشتر انجام میدهم و بعد آرام میشویم و اتفاقی که میافتد این استکه یاد میگیریم منبعد هر زمان فکر مزاحمی داشتیم فلان کار را انجام بدهیم و هر بار بیشتر از دفعه ی قبل و اون گوله برفی کوچک همینطور بزرگ و بزرگ تر میشود بصورتی که در آخر یک بهمن بزرگ میشود که همه ی زندگی ما را تحت الشعاع خود قرار میدهد. فرد ساعات زیادی از روز را صرف انجام امور غیر منطقی انجام میدهد و به جایی میرسد که خودش از این موضوع خسته میشود و در نتیجه نیاز دارد که از یک کارشناس برای مشکل خود کمک دریافت نماید .
تعریف وسواس
در علم روانشناسی افکار مزاحمی که در فرد اضطراب ایجاد میکند و تکرار شونده است و وادار به انجام اعمال و اداب ناخواسته میکند که آن هم تکرار شونده است و اعمال تکرار شونده اضطراب زدا و ارامش بخش است را وسواس میگویند. فردی که ب اختلال وسواس دارد نسبت به غیر منطقی بودن آن آگاه است اما نمیتواند خود را از شر افکار و اعمال وسواسی خلاص کند.
انواع وسواس
همانطورکه عنوان شد همه ی ما واژه وسواس را به کرات شنیده و استفاده کردیم . خیلی از ما این کلمه را در مورد شستشو ، تمیزی و مقرراتی بودن استفاده میکنیم . اما واقعا وسواس به همین چند مورد بسنده میشود . جواب منفی است . وسواس در معنای کلی به دو دسته تقسیم میشود : وسواس فکری و وسواس عملی .
وسواس فکری :
عموما شامل ترس از آلودگی ، مواد سمی ، ترس از آسیب رساندن به خود و دیگران به دلیل بی احتیاطی یا ترس از انجام یک عمل غیرقابل قبول است . سایرنمونه های دیگر عدم تقارن یا دور انداختن اجسام و ترس های خرافاتی و … است . مانند اینکه فرد بسیار مذهبی میترسد که کفر بگوید یا همسری که میترسد همسر خود را بکشد که فرد فکر میکند این افکار غیرقابل کنترل به سراغش میاید . این افکار استرس زا و اضطراب آور هستند . نمونه هایی از آن مانند:
- ترس از آسیب زدن به دیگران
- وسواس جنسی و افکار ممنوعه
- وسواس کمال گرایی
- ترس از کفر گفتن و وسواس مذهبی و…
پیشنهاد می کنم برای اینکه بیشتر بداند اینجا را کلیک کنید
وسواس عملی :
به آن رفتارهایی آیین مند هم میگویند . معمولا وسواس عملی بصورت رفتارهای آشکار مانند شستشوی طولانی مدت ، کنترل مکرر شیر گاز ، یا اعمال ذهنی مثل ذکر گفتن مثل ذکر گفتن و دعا کردن ، تکرار کلمات . که انواعی از قبیل احتکار کردن ، چیدن وسایل روی هم و … انجام میدهد . این افکار استرس زدا و اضطراب زدا هستند.
- شستن مداوم دست‌ها و یا بدن
- شمارش اشیاء
- چک کردن مداوم وسایل مانند بررسی چندباره قفل شدن در
- چینش بیش از حد و نظم دادن به وسایل
- خوردن غذا به ترتیب خاص و…
از دیگر انواع وسواس عبارتند از:
اختلال احتکار
وسواس پوست کنی
وسواس موکنی
بدریخت انگاری بدنی
فارغ از انواعی که بالا ذکر کردیم میتوانیم یک تقسیم بندی کلی از وسواس داشته باشیم:
- وسواس چک کردن : چک کردن مداوم و چندین بار موضوعات مختلف مانند کلید ، برق ، گاز ، اتو ، چراغ و غیره ، یا حتی در مورد بدن خود خیلی چکاپ کنند که بیمار نباشند و بخاطر همین آزمایش های زیادی نیز ممکن است انجام بدهند .
- وسواس تمیزی: ترس از اینکه جایی کثیف نباشد و یا خوب شسته نشده باشد ، را دارند. و تصور میکنند که همه چیز و همه کس کثیف هستند و او باید مدام تمیز کند .
- وسواس تقارن : اینکه همواره به دنبال این هستند که همه چیز سر جای خودش باشد یک جاگزاری خط کش گونه و مرتب .
- وسواس فکری و عملی : شامل وسواس فکر کردن مداوم به یک موضوع که وسواس فکری میگویند و وسواس عملی که انجام یکسری رفتاریا افکار که فرد را به آرامش برساند.
وسواس احتکار
در گذشته یک باوری وجود داشت که میگفتند هر کسی وسواس دارد ، خسیس هم هست . احتکار یعنی اینکه چیزها یا مواردی را جمع آوری کردن . اما وسواس احتکار یعنی چه ؟ فردی که مبتلا به این اختلال است قادر نیست که اموال و وسایل کهنه و فاقد ارزش خود را دور بیاندازد . این موضوع نه تنها در مورد وسایل خودش است که در مورد اموال و وسایل کهنه دیگران که بیرون گذاشتند نیز صدق میکند . بعضی از این افراد ممکن است در زمنیه خرج کردن هم مشکل داشته باشند و اصطلاح عامیانه ما خسیس هستند . اگر به آنها بگویید که فلان چیز را دور بیانداز میگوید که حیف است و اینکه شاید روزی به آن نیاز داشته باشم . این افراد هوش هیجانی پایینی دارند یعنی متوجه نیستند این کاری که انجام میدهند ، چه تاثیری روی اطرافیانشان دارد . این افراد به جای اینکه به افراد دلبستگی داشته باشد به اشیا دلبستگی دارند .
افراد مبتلا به این احتلال یا اصلا بینش به کارشان ندارند ، یا بینش نسبی دارند و یا بینش کامل دارند . افرادی که بینش ندارند باید تحت درمان انگیزشی قرار بگیرند .
وسواس پوست کنی
فردی که مبتلا به وسواس پوست کنی است قادر به مهار وسوسه کندن پوست خود نیست . این افراد پوست بدن خود را میکنند به گونه ای که به خود آسیب میرساند . بارها تصمیم میگیرد که اینکار را نکند ، اما متاسفانه قادر به ترک این رفتار نیست .
اسن مشکل نباید ناشی از مصرف مواد مخدر مثل کوکائین باشد . کسانیکه کوکائین مصرف میکنند هم تصور میکنند که چیزی یا حشره ای روی پوستشان میخزد و حرکت میکند .
وسواس موکنی
فردی که به وسواس موکنی مبتلا است ، قادر به مهار موکندن خود نیست . ممکن است بخشی از سرش خالی شده باشد . قبل از اینکه بخواهد مو بکند احساس ناراحتی شدیدی میکند و در نهایت به این خواسته اش تن میدهد که موی سر یا ابروی خود را بکند و بعد ازااینکار هم پشیمان خواهد شد . این وسواس در مردان شایع تر است .
وسواس بدریخت انگاری بدنی
فرد مبتلا به وسواس بدریخت انگاری بدنی به ظاهر بدنی خود خیلی گیر میدهد . فرد ظاهر بدنی طبیعی دارد و اگر ایرادی در ظاهرش دارد یک ایراد جزئی است . اما او این باور را دارد که بخشی از بدنش شرم آور است و در نتیجه ممکن است آن قسمت را مخفی کند یا آسیبی به آن برساند . این افراد بیشتر روی صورت خود حساس هستند این افراد مدام دست به عملهای جراحی میزنند تا تبوانند رضایت خود را کسب کنند . نمونه ای از آین افراد را میتوان مایکل جکسون را نام برد
علائم و نشانه‌های وسواس
اختلال وسواس دارای نشانه های هستند که زمانی که آن نشانه ها را داشته باشند میتوان تشخیص وسواس به آن داد . ولی خوب افراد باید به روانشناس مراجعه کنند تا تشخیص درست به آن داده شود . برای اینکه اطلاعات بیشتری در این مورد بدست بیاورید ما در زیر به چند نمونه از این علامت اشاره میکنیم تا با آگاهی که در این خصوص بدست میاورید ، بتوانید در صورت مشاهده این علائم با یک روانشناس مشورت نمایید .
- افکار ، امیال ، تصاویر ذهنی تکراری و دائمی ، که فرد در مقطعی از زمان آن را مزاحم و ناخوانده میداند . از طرفی فرد تلاش میکند که این افکار ، امیال ، تصاویر ذهنی را سرکوب کند یا بوسیله یک فکر دیگر آن را خنثی کنند .
- انجام رفتارهای تکراری مثل شستن مکرر دست و مرتب کردن و چک کردن ، یا اعمال ذهنی تکراری مثل شمارش کردن ، دعا کردن و تکرار کلمات در سکوت که فرد احساس میکند که با آداب خاصی حتما آن را انجام دهند.
- یکی از نشانه های وسواس که خیلی هم شایع است اضطراب است در وابع زمانیکه افکار و امیال و تصاویر ذهنی به سراغ فرد میاید ، فرد دچار اضطراب میشوند .
- این افراد دچار شک و تردید هستند که آیا آن امور را انجام بدهند یا خیر و اصولا آنها دچار تردید و دو دلی هستند .
- این افراد نگرانی بیش از حدی دارند که دچار آلودگی نشوند و بیمار نشوند .
- افراد وسواسی افکار مزاحم و ازار دهنده دارند که آنها را وادار به انجام اعمال نا خودآگاهی میکند .
- این افراد مدام علاقه دارند که هر کاری که انجام میدهند بعد از آن مدام آن را وارسی کنند که ایا درست انجام داده اند یا خیر . لیکن این وارسی یکبار نیست ، بلکه چندین بار اینکار را انجام میدهند.
- افراد وسواسی کارهای عادی روزانه را چندین و چند بار و برای مدت طولانی انجام میدهند.
علل ابتلا به وسواس
البته که هنوز دلیل مشخص و صد در صدی برای ابتلا به وسواس وجود ندارد . اما عوامل و دلایلی این ابتلا را بیشتر میکند. مواردی که این شرایط را بیشتر میکند را نام میبریم.
- زمینه خانوادگی : والدین و خواهر و برادر یا نزدیکانی که وسواس دارند .
- دلایل فیزیولوژیکی : تفاوتهایی که در ساختار فیزیولوژیکی و مغزی این افراد وجود دارند
- افرادیکه مبتلا به بیماریهای جسمانی هستند و مدتی بخاطر آن باید اصولی را رعایت میکردند و بعد از آن هم به آن رفتار ادامه میدهند. البته میتواند که در خانواده هم فرد بیماری داشته اند که اطرافیان هم آن را انجام میدهند و بعد از مدتی مدل رفتاری شان میشود .
- تجربیات اتفاقات تلخ گذشته
- تعرض های جنسی در دوران کودکی
- افرادی که افسردگی یا اضطراب یا اختلالات روانی دارند
درمان وسواس
برای درمان وسوس ابتدا باید تشخیص گذاری شود ، که البته باید توسط روانشناس انجام پذیرد .
همیشه وقتی علت یک اختلال دلیل فیزیولوژیکی داشته باشد ، یا علائم فیزیولوژیکی دارد ، دارو درمانی است . داروهایی که بعضی از آنها برای درمان افسردگی یا سایر اختلالات روانی نیز مورد استفاده قرار میگیرد .
رفتار درمانی به اندازه دارودرمانی موثر است و مطالعات نشان داده که نتایج رفتار درمانی بلند مدت است که میتواند سرپایی یا بستری شوند و رفتار درمانی صورت پذیرد . تکنیکهایی مثل حساسیت زدایی ، متوقف کردن افکار ، غرقه سازی و … .
رواندرمانی یکی دیگر از شیوهای موثر برای وسواس است که مورد استفاده قرار میگیرد . افراد وسواسی بعلت اینکه بینش درستی بابت رفتارو افکارشان ندارند و نمیتوانند از شر این افکار خلاص شوند با کمک رواندرمانی بخصوص درمان شناختی رفتاری میتوان کمک موثری به این افراد نمود .
خانواده درمانی هم معمولا در حمایت کردن از خانواده های افراد مبتلا به وسواس برای کاهش اختلافات خانوادگی مورد استفاده قرار میگیرد .
خلاصه کلام اینکه اختلال وسواس از هر نوعی که باشد ، بخصوص وسواس فکری – عملی که خیلی شایع است و بصورت یک طیف از کم به زیاد وجود دارد و اگر به موقع و زمانیکه شدت آن کم است تشخیص گذاری و درمان نشود ، ادامه دار خواهد بودو بیشتر خواهد شد . از طرفی فرد ممکن است که فکر کند که کاری به کار کسی ندارد و مشکل خودش است . اما فرد وسواسی اگر ازدواج کند ، هم در خانواده مشکل ایجاد میکند ، هم فرزندان وسواسی تربیت میکند و این چرخه همچنان ادامه پیدا خواهد کرد . بنابرین توصیه میکنیم چنانچه علائمی از این دست را مشاهده میکنید حتما با روانشناس در ارتباط باشید . کارشناسان ما میتوانند دراین خصوص با شما مشاوره داشته باشند . شما می توانید با ما مشورت نمایید .
