چگونه با لجبازی و نافرمانی کودکان رفتار کنیم؟
لجبازی و نافرمانی از جمله چالش های رایجی هستند که تقریبا تمام والدین در طول فرآیند رشد کودک با آن مواجه می شوند. این رفتارها نه صرفا نشانه ی بد بودن کودک، بلکه اغلب تلاشی برای ابراز استقلال، کنترل محیط اطراف، یا ناتوانی در مدیریت هیجانات هستند. درک ریشه ی این رفتارها، اولین قدم برای مدیریت موثر آن هاست.
این مطلب توسط تیم روانشناسی و مشاوره دکتر رضوان امیرنجات و در وبسایت روان خوب منتشر شده است.
بررسی ریشه های رفتارهای چالشی
لجبازی و نافرمانی اگرچه ممکن است شبیه به نظر برسند، اما از نظر روانشناسی می توانند انگیزه های متفاوتی داشته باشند:
۱. لجبازی (Defiance)
- تعریف: لجبازی مقاومت فعالانه در برابر خواسته های والدین یا مربیان است، اغلب در پاسخ به احساس محدود شدن استقلال. کودک لجباز می خواهد «حرف، حرف خودش باشد.»
- انگیزه اصلی: جستجوی خودمختاری و کنترل (به ویژه در سنین نوپا تا پیش دبستانی). لجبازی در واقع تمرینی برای مرزبندی شخصی است.
- نشانه ها: تکرار “نه”، مقاومت فیزیکی (مثل سفت کردن بدن)، یا اصرار بی منطق بر یک خواسته.
۲. نافرمانی (Non-Compliance)
- تعریف: نافرمانی عدم انجام کاری است که از کودک خواسته شده. این می تواند به صورت فعال (مثل گفتن “نمی کنم”) یا منفعل (مثل نادیده گرفتن دستور و ادامه دادن بازی) باشد.
- انگیزه اصلی: می تواند ناشی از فراموشی، عدم درک واضح دستور، خستگی، گرسنگی، یا به دست آوردن توجه (حتی توجه منفی) باشد.
- نشانه ها: گوش ندادن، نیاز به تکرار دستور، یا به تاخیر انداختن کار تا حد ممکن.
راهکارهای عملی و تخصصی
مدیریت این رفتارها نیازمند یک رویکرد مقتدرانه و در عین حال همدلانه است که بر ثبات قدم و تقویت رفتار مثبت تمرکز کند.
بخش اول: راهکارهای مدیریت لجبازی
| راهکار | توضیح و کاربرد |
| ۱. اهدای قدرت محدود (Limited Choices) | برای پاسخ به نیاز کودک به کنترل، به او حق انتخاب های محدود و قابل قبول بدهید. مثال: به جای “حالا لباستو بپوش!”، بگویید “دوست داری اول شلوار آبی رو بپوشی یا سبز؟” |
| ۲. همدلی و نام گذاری احساسات | قبل از اقدام، احساسات او را تایید کنید تا گاردش پایین بیاید. مثال: “می دونم خیلی دلت می خواد آب نبات بخوری و عصبانی هستی که نمی تونی. درکت می کنم.” |
| ۳. آرامش و فاصله درگیری | اگر لجبازی در قالب جر و بحث بالا گرفت، خودتان را از درگیری احساسی خارج کنید. با لحنی آرام و قاطع بگویید: “وقتی آروم شدی می تونیم صحبت کنیم.” |
| ۴. اجتناب از بله/خیر | سوالاتی که پاسخ آن ها بله یا خیر است را در مواقع لجبازی نپرسید، زیرا پاسخ مورد انتظار شما معمولا “نه” است و شروع لجبازی دوباره خواهد بود. |
بخش دوم: راهکارهای مدیریت نافرمانی
| راهکار | توضیح و کاربرد |
| ۱. دستورات واضح و ساده | دستورات باید مثبت، کوتاه و در لحظه باشند. به جای “انقدر شلوغ نکن”، بگویید: “آهسته راه برو.” یا “اسباب بازی ها رو بذار تو سبد.“ |
| ۲. جلب توجه قبل از دستور | قبل از صحبت، مطمئن شوید که کودک توجه کامل دارد. تماس چشمی برقرار کنید، پایین بنشینید و دستورش را بگویید. |
| ۳. تعیین عواقب طبیعی و منطقی | اگر کودک نافرمانی کرد، عواقب آن باید قابل پیش بینی و متناسب با رفتار باشد. مثال: اگر اسباب بازی هایش را جمع نکند، تا روز بعد به آن ها دسترسی نخواهد داشت. |
| ۴. از تقویت منفی پرهیز کنید | جایزه و امتیازها را در برابر نافرمانی حذف نکنید. بهتر است رفتار خوب را تشویق کنید تا از نافرمانی کاسته شود. |
ثبات قدم و پیشگیری: شاه کلید موفقیت
مهم ترین عامل در مدیریت موفق لجبازی و نافرمانی، ثبات والدین است.
- ثبات در اجرای قوانین: اگر قانونی وضع شده، باید همواره و توسط تمام مراقبان (پدر، مادر، مادربزرگ) اجرا شود. اگر یک بار تسلیم لجبازی شوید، کودک می آموزد که با پافشاری بیشتر می تواند مرزها را بشکند.
- تقویت مثبت رفتار خوب: بهترین راه برای کاهش رفتار منفی، افزایش رفتار مثبت است. هر زمان که کودک همکاری کرد یا به درستی خواسته اش را مطرح نمود، بلافاصله او را با توجه، تعریف و تشویق کلامی تقویت کنید.
نتیجه گیری: لجبازی و نافرمانی فرصت هایی برای آموزش کنترل هیجان، مذاکره و مرزبندی هستند. با درک نیاز کودک به استقلال و استفاده از روش های ثابت و همدلانه، والدین می توانند این مرحله را به ابزاری برای رشد مهارت های اجتماعی و عاطفی کودک تبدیل کنند. برای راهنمایی بیشتر در این زمینه، می توانید از خدمات مشاوره خانواده بهره مند شوید.
